Το πολύτιμο δάκρυ

photo by Δημήτρη Αντωνόγλου

Όντας από την Χίο δεν θα μπορούσα να μην γράψω για αυτό το μοναδικό προϊόν για το οποίο είμαστε τόσο υπερήφανοι που φύεται στον τόπο μας, τη μαστίχα φυσικά. Έχοντας το blog 2 χρόνια σχεδόν, πολλές φορές επιχείρησα να συγκεντρώσω πληροφορίες για  αυτό, αλλά ο όγκος ήταν τεράστιος και το να τον διαχειριστείς απίστευτα δύσκολο. Όμως τώρα με αφορμή την επίσκεψή μου στο νεόκτιστο Μουσείο Μαστίχας στο νησί μας, συγκέντρωσα όλες τις απαραίτητες κατά την γνώμη μου πληροφορίες ώστε να “περπατήσουμε” μαζί αυτό το στολίδι για τον τόπο μας.

Θέα από το μουσείο – μαστιχόδεντρα

Μια εβδομάδα πριν βρέθηκα, λοιπόν, στα μαστιχοχώρια και αφού πέρασα το Πυργί στο λόφο απέναντι δεσπόζει ένα διαμάντι αρχιτεκτονικής που δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει τα ευρωπαϊκών προδιαγραφών μουσεία. Το μουσείο έχει ως στόχο να αναδείξει την παραγωγική ιστορία και την διαδικασία καλλιέργειας της μαστίχας. Κατά την γνώμη μου είναι ένας λόγος να επιλέξετε την Χίο για τις επόμενες διακοπές σας.

 Εσωτερικό μουσείου

Ο λόγος περί μαστίχας, λοιπόν…

Τι είναι η μαστίχα;
Η φυσική μαστίχα Χίου είναι ρητίνη. Περισσότερα από 70 συστατικά της έχουν ταυτοποιηθεί και έχουν χαρακτηριστεί για την αντιμικροβιακή, αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική δράση τους, ενώ σημαντική είναι και η δράση της κατά του διαβήτη. Η μαστίχα εκχυλίζεται από τον σχίνο ή μαστιχόδεντρο. Θάμνος αειθαλής, ανθεκτικός με ελάχιστες απαιτήσεις που ευδοκιμεί σε άγονα, πετρώδη, άνυδρα και φτωχά εδάφη. Η ανάπτυξή του είναι αργή αλλά ζει πάνω από 100 χρόνια. Σαν φυτό βρίσκεται σε ακμή παραγωγής από 15 χρονών και πάνω. Ένας παραγωγικός σχίνος βγάζει ετησίως κατά μέσω όρο 150-180γρ μαστίχας. Η επιστημονική ονομασία του χιώτικου σχίνου είναι Pistacia Lentiscus var. Chia και ανήκει στο είδος του γένους Pistacia.

 Κόκκοι μαστίχας

Η μοναδικότητα
Σχίνοι υπάρχουν σε όλη την Μεσόγειο, αλλά μαστίχα παράγεται μόνο στη νότια Χίο. Δημιουργεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν υπάρχει επιτυχής ανάπτυξή της πουθενά αλλού παρά μόνο στο νησί. Οι λόγοι είναι τρεις:

Το κλίμα
Τα ψηλά και δασωμένα βουνά που βρίσκονται στο βόρειο τμήμα του νησιού συγκρατούν τα σύννεφα και κοπάζουν τους δυνατούς ανέμους με αποτέλεσμα να φροντίζουν να έχει η πεδινή περιοχή ένα ήπιο χειμώνα και ένα ξηρό καλοκαίρι. Συμβαίνει συχνά να βρέχει σε όλο το νησί εκτός από τα Μαστιχοχώρια (τα 24 χωριά όπου παράγεται η μαστίχα) και η καλοκαιρινή ξηρασία βοηθάει την ρητίνη να στεγνώσει και έτσι να προκύψει η μαστίχα.

Η εμπορική εκμετάλλευση
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το εμπορικό ενδιαφέρον για την μαστίχα παραμένει αμείωτο. Οι αρχαίοι Χίοι είχαν συστηματοποιήσει την παραγωγή και καλλιέργεια της μαστίχας και την διακινούσαν στις εμπορικές αγορές της εποχής. Η αξία της ήταν ίση με αυτή του λιβανιού και της σμύρνας.

Μεθοδικός ευγονισμός
Η ικανότητα που έχουν οι καλλιεργητές να εντοπίζουν τα δέντρα με την μεγαλύτερη απόδοση και καλύτερης ποιότητας μαστίχι.

 Ένα από τα μαστιχοχώρια από μακρυά, το Πυργί.

Γιατί παράγεται μόνο στα μαστιχοχώρια;
Η μαστίχα ευδοκιμεί στα 24 χωριά του νότιου τμήματος του νησιού. Σύμφωνα με την παράδοση στην περιοχή μαρτύρησε από τους Ρωμαίους ο Άγιος Ισίδωρος το 255 μ.Χ λόγω της σθεναρής του πίστης. Λέγεται, λοιπόν, ότι το ματωμένο σώμα του σύρθηκε σε αυτά τα χωριά και κάτω από τους σχίνους και αυτοί δάκρυσαν, παράγοντας δάκρυα μαστίχας. Μια πιο ρεαλιστική εκδοχή είναι ότι στη περιοχή υπάρχουν υποθαλάσσια ηφαίστεια και ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες.

 Εργασίες στο χωράφι για την συγκομιδή της μαστίχας

Συγκομιδή μαστίχας
Πριν το κέντημα του σχίνου είναι απαραίτητες κάποιες εργασίες στο χωράφι. Η περιοχή γύρω από τους σχίνους πρέπει να καθαριστεί εξονυχιστικά και να στρωθεί με ασπρόχωμα κοσκινισμένο. Μετά που θα καθαριστούν τα χωράφια η περιοχή είναι έτοιμη για το κέντημα.

 Ασπροχωματισμένοι σχίνοι

Κέντημα
Η μαστίχα είναι το αποτέλεσμα του τραυματισμού του φλοιού του σχίνου με ειδικά εργαλεία, τα κεντητήρια. Το κέντημα αρχίζει αρχές Ιουλίου και τελειώνει μέσα Αυγούστου. Η ρητίνη που βγαίνει από τις τομές στάζει στο ασπρόχωμα που βρίσκεται κάτω από το σχίνο και σε ένα διάστημα 10-20 ημερών σταθεροποιείται.

Μάζεμα
Όταν σταθεροποιηθεί η μαστίχα ξεκινάει το μάζεμα. Πρώτα συλλέγεται η χοντρή και έπειτα η ψιλή. Με το τιμητήρι ή καμωτήρι μαζεύεται το μαστίχι που έχει πήξει πάνω στο κορμό του σχίνου και αυτή που κρέμεται από τα κλαδιά του (φλισκάρια) που ονομάζεται δάκρυ. Η σοδειά μεταφέρεται στα σπίτια όπου θα καθαριστεί.

 Εργαλεία για το κοσκίνισμα της μαστίχας

Κοσκίνισμα-Πλύσιμο
Μετά την συλλογή ακολουθεί το κοσκίνισμα για την απομάκρυνση του χώματος και των φύλλων. Ακολουθεί πλύση με πλούσιο αφρό σαπουνιού και έκπλυση με άφθονο κρύο νερό. Τελικά, απλώνεται σε κλειστό και σκιερό χώρο να στεγνώσει.

 Εργαλεία για το πλύσιμο της μαστίχας

Καθάρισμα
Αφού στεγνώσουν οι κόκκοι της μαστίχας καθαρίζονται με μικρά μαχαιρίδια από τυχόν ξένα σώματα που βρίσκονται εγκλωβισμένα. Μετά περνάει από διάφορα κόσκινα για την τελική ταξινόμησή της ως προς το μέγεθος. Τα εμπορικά μεγέθη είναι: πίτα, χοντρή και ψιλή.

 Απεικόνιση καθαρίσματος μαστιχιού

Χρήσεις και προϊόντα

Τσίχλα
Η τσίχλα ΕΛΜΑ Χίου παράγεται με βάση την μαστίχα και είναι η μοναδική στον κόσμο που παρασκευάζεται με φυσική πρώτη ύλη.

 Παλαιότερη συσκευασία της τσίχλας ΕΛΜΑ

Μαστιχέλαιο
Πρόκειται για ένα έλαιο που παράγεται κατά την απόσταξη της μαστίχας. Είναι προϊόν υψηλής ποιότητας με ευρύ φάσμα χρήσεων.

 Διαδικασία παραγωγής μαστιχέλαιου

Ιατρική-Φαρμακευτική-Οδοντιατρική
Η μαστίχα έχει χρησιμοποιηθεί σε εθνικές φαρμακοβιομηχανίες για τις αντικαρκινικές της ιδιότητες. Ακόμη στο ελεανολικό οξύ της μαστίχας αποδίδεται αντιφλεγμονώδη δράση. Με καθημερινές δόσεις 1mg μαστίχας για 2 εβδομάδες μπορεί να καταπολεμηθεί το πεπτικό έλκος που βασίζεται στο βακτήριο Ηelicobacter pylori. Σημαντική είναι η επίδραση της μαστίχας στη λειτουργία του ήπατος λόγω τις αποτοξινωτικής της δράσης. Το μάσημα μαστίχας συμβάλει στην αντισηψία του στόματος και στο δυνάμωμα των ούλων.

Κοσμετολογία
Η μαστίχα παρουσιάζει αντιμικροβιακές και επουλωτικές ιδιότητες, οι οποίες συμβάλουν στην αποτελεσματική ανάπλαση της επιδερμίδας, στην επούλωση και στη σύνθεση κολλαγόνου. Για αυτούς τους λόγους χρησιμοποιείται εκτενώς στην παρασκευή καλλυντικών.

Ζαχαροπλαστική-Μαγειρική
Χρησιμοποιείται στην μαγειρική ως μπαχαρικό δίνοντας μια ελαφριά επίγευση και διακριτικό άρωμα στα πιάτα. Στη ζαχαροπλαστική χρησιμοποιείται για γλασάρισμα, σε διάφορα γλυκίσματα και παγωτά. Στην Ελλάδα, το υποβρύχιο είναι πολύ γνωστό και πρόκειται για ένα γλυκού του κουταλιού σε μορφή πάστα με γεύση μαστίχας. Επίσης, σε αυτή την κατηγορία γίνεται χρήση της σκόνης μαστίχας.

 Διάφορα μεγέθη μαστίχας

Πώς φτιάχνεται η σκόνη μαστίχας;
1 κουταλιά της σούπας κόκκους μαστιχιού που έχουν μπει για τουλάχιστον μια ώρα κατάψυξη και 1 κουταλάκι του γλυκού ζάχαρη ή αλάτι (ανάλογα αν πρόκειται για γλυκό ή αλμυρό πιάτο). Χτυπάμε στο multi και διατηρούμε την σκόνη στην κατάψυξη.

Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Θωμά Σαββίδη με τίτλο Το μαστιχόδεντρο της Χίου από τις εκδόσεις αδελφών Κυριακίδη Α.Ε και από το μουσείο μαστίχας Χίου. Το “Μουσείο Μαστίχας Χίου” δημιουργήθηκε και λειτουργεί με την φροντίδα του πολιτιστικού ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς.

 photo by Δημήτρη Αντωνόγλου